Testen op COVID-19 in residentiële zorgvoorzieningen

Lees meer over testen op COVID-19 in VAPH-voorzieningen op de website van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap.

Er zijn 2 testcircuits om bewoners/zorggebruikers en medewerkers in zorgvoorzieningen te testen waarbij testen op COVID-19 wordt terugbetaald door de overheid:

1. het testcircuit via de klinische labo’s: testen volgens de indicaties en gevalsdefinitie van Sciensano die evolutief zijn in de tijd. Hieronder vallen ook de indicaties voor serologische testen.
2. het testcircuit via het federale platform van universitaire labo's: breder testen met moleculaire testen (PCR) in zorgvoorzieningen volgens het testbeleid van de Vlaamse overheid. 

De belangrijkste verschillen vindt u samengevat in onderstaand overzicht.
De toelichting vindt u verder op deze webpagina.

Snel naar:

Deel 1: PCR-testen

• De teststrategie voor residentiële zorgvoorzieningen

  • Wanneer testen met PCR-testen?
  1. Individuele bewoners/zorggebruikers en medewerkers testen
  2. Breder testen bij een (mogelijke) uitbraak
  • Welke zorgvoorzieningen kunnen testen volgens de indicaties van de Vlaamse overheid?
• PCR-testen aanvragen
  • Testen in samenwerking met een zelfgekozen klinisch labo
  • Testen in samenwerking met het federale platform
  1. De opzet van het federale platform
  2. Testmateriaal aanvragen via het federale platform
  3. Levertijd
  • Terugbetaling 
• Draaiboek en handleidingen voor afname van PCR-testen
  • Handleidingen om testen voor te schrijven, analyses aan te vragen en resultaten te raadplegen
  • Draaiboek: testen logistiek en medisch organiseren in een zorgvoorziening
  • Medische instructie - hoe een staal afnemen?
• PCR-testresultaten
• Genoomanalyse (sequencing)
• Contact en vragen

Deel 2: Sneltesten

• Algemeen

  • Sneltesten voor niet-gevaccineerde bewoners/zorggebruikers met symptomen
  • Sneltesten voor niet-gevaccineerde medewerkers 
  • Sneltesten voor bezoekers
  • Sneltesten registreren
  • Meer info

DEEL 1: PCR-testen

Wanneer testen met PCR-testen?

1. Individuele bewoners/zorggebruikers en medewerkers testen

Een arts kan een test voorschrijven voor bewoners/zorggebruikers en medewerkers die aan de gevalsdefinitie en indicaties voldoen die u terugvindt op de website van Sciensano. De indicaties zijn evolutief in de tijd. Raadpleeg dus steeds de laatste versie. Algemeen genomen zijn voor residentiële zorgvoorzieningen volgende indicaties frequent van toepassing ongeacht de vaccinatiegraad van een persoon:

• elke persoon met symptomen die kunnen wijzen op COVID-19;
• elke persoon die een hoog-risico contact heeft gehad;
• nieuwe opnames in residentiële zorgvoorzieningen;
• testen van bewoners/zorggebruikers en medewerkers naar aanleiding van clusteronderzoek in residentiële zorgvoorzieningen.

2. Breder testen bij een (mogelijke) uitbraak

Het testbeleid bij een uitbraak wordt uitgebreid toegelicht:

• voor de woonzorgcentra in de Kaderrichtlijn COVID-19 voor residentiële ouderenzorg.
• voor de PVT in de richtlijnen geestelijke gezondheidszorg.
• voor de voorzieningen met een residentiële revalidatieovereenkomst en de revalidatieziekenhuizen  in de richtlijnen revalidatie.

De testindicaties voor Vlaamse zorgvoorzieningen bestaan uit volgende vuistregels:

• vanaf 1 bevestigd positieve bewoner/zorggebruiker of medewerker kan/kunnen de medisch verantwoordelijke(n) van een zorgvoorziening beslissen om over te gaan tot een bredere testing van andere bewoners/zorggebruikers en/of medewerkers;
• de beslissing tot een uitgebreidere testing wordt genomen na een risico-analyse waarbij de hoog- en laag-risico contacten in kaart worden gebracht. 
• de risico-inschatting wordt toevertrouwd aan de lokale medische verantwoordelijke(n). Zij zijn het best geplaatst om incidenten te beoordelen. Op basis van dit medisch oordeel, wordt het aantal te testen personen bepaald. U kan gebruik maken van het schema ‘testing en contactonderzoek' en de kaderrichtlijn om uw verder testbeleid te bepalen.  

Voor uitbraakgericht testen kan u kiezen of u beroep doet op de universitaire labo’s van het federale platform of zelf een klinisch labo aanspreekt. Bij een testing via een zelfgekozen klinisch labo is een terugbetaling voorzien voor clusteruitbraken vanaf 2 bevestigde besmettingen conform de indicaties van Sciensano.

Personen die 180 dagen geleden een bevestigde COVID-19 infectie doormaakten en die opnieuw symptomen van COVID-19 ontwikkelen, moeten enkel opnieuw getest worden bij ernstige symptomen, of bij milde symptomen en een epidemiologische link met een bevestigd geval. Het resultaat van een nieuwe PCR-test is namelijk weinig informatief aangezien het resultaat nog positief kan zijn ten gevolge van de eerste infectie.

Indien er sprake is van een cluster in de voorziening met doorbraakinfecties (COVID-19 infecties bij volledig gevaccineerde bewoners) wordt geadviseerd om enkel diegenen die minder dan 90 dagen geleden besmet zijn, vrij te stellen van testen en quarantaine. De medisch verantwoordelijke kan de test- en quarantainestrategie aanpassen aan de specifieke situatie.

Welke zorgvoorzieningen kunnen testen volgens de indicaties van de Vlaamse overheid?

De bredere teststrategie maakt een onderscheid tussen groepen van assistentiewoningen/serviceflatgebouwen en de andere residentiële zorgvoorzieningen (woonzorgcentra, centra voor herstelverblijf, psychiatrische verzorgingstehuizen, residentiële revalidatievoorzieningen en revalidatieziekenhuizen).

In de regel wordt een groep van assistentiewoningen/serviceflatgebouwen beschouwd als een thuissituatie waardoor de indicaties van Sciensano en de richtlijnen voor contactonderzoek bij gewone burgers van toepassing zijn. Er kunnen situaties zijn waarbij ook een bredere testing voor een groep van assistentiewoningen/serviceflatgebouw is aangewezen (bijvoorbeeld wanneer de werking zeer nauw verweven is met het woonzorgcentrum of bij een acute uitbraak). In dit geval kan de beheersinstantie zich richten tot covid19testen@vlaanderen.be en zal samen met het team infectieziektebestrijding worden gekeken voor welke doelgroep een bredere testing aangewezen kan zijn om het medische beleid verder vorm te geven.

Testen in samenwerking met een zelfgekozen klinisch labo

Een testing via een zelfgekozen klinisch labo dient altijd strikt volgens de indicaties en gevalsdefinitie van Sciensano te gebeuren. De regels en voorwaarden omtrent de terugbetaling van deze testen vindt u terug op deze webpagina van het RIZIV.

Indien u kiest voor een klinisch labo, neemt u zelf contact op met hen voor verdere afspraken omtrent de opmaak van het voorschrift door de arts, de terugkoppeling van de resultaten en de terugbetaling van de test. Het klinisch labo staat zelf in voor de levering van het testmateriaal en het ophalen van de stalen. U kan geen testmateriaal aanvragen bij de Vlaamse overheid via het e-loket.

Het kan aangewezen zijn om een beperkte strategische voorraad testkits aan te leggen in uw voorziening, in samenspraak met het labo waarmee u nu samenwerkt, om individuele bewoners/zorggebruikers en medewerkers te testen. Dit biedt u de kans om in geval van een mogelijke casus, snel de persoon met symptomen te testen en eventueel de nauwe hoog-risico contacten.

Testen in samenwerking met het federale platform

1. De opzet van het federale platform

Het federale platform is voornamelijk geschikt om meerdere bewoners of medewerkers tegelijk te testen, in een preventieve testronde of naar aanleiding van uitbraken. Het federale platform is niet geschikt om individuele tests af te nemen.

Via het federale platform bestelt u niet enkel een testkit maar ook een analyse bij het toegewezen universitaire labo. Na levering van de testen moet u de afnames van de testen registeren en de labo-aanvraag doen via de webtoepassing Corona Test Prescription & Consultation (zie verder). 

Het "federale platform” bestaat uit acht universitaire testcentra waarvan er vijf actief zijn in Vlaanderen. Het federale platform engageert zich om binnen de 24uur na aankomst van de stalen in het labo een testresultaat op te leveren. Uw voorziening wordt toegewezen aan een labo op basis van uw postcode. U ziet hier welke labo's welke regio's zullen bedienen: 

2. Testmateriaal aanvragen via het federale platform

Alle ouderenzorgvoorzieningen (woonzorgcentra, centra voor herstelverblijf, centra voor kortverblijf en groepen van assistentiewoningen) die toegang hebben tot het e-loket kunnen zelf rechtstreeks het testmateriaal aanvragen onder de module 'COVID-19'. De handleidingpdf bestandInstructies aanmaken aanvraag COVID-19 testkits (355 kB) bevat een stappenplan en richtlijnen om een aanvraag in te dienen via het e-loket.

Hebt u advies nodig bij de opmaak van de risico-analyse en bij het bepalen van een bredere teststrategie voor (een deel van) een woonzorgcentrum of een andere zorgvoorziening? Vraag advies via covid19testen@vlaanderen.be. Samen met het team Infectieziektebestrijding bekijken we voor welke specifieke doelgroepen het afnemen van testen een meerwaarde biedt om het medische beleid verder vorm te geven.

3. Levertijd

Om een goede dienstverlening te voorzien, verzoeken wij u om zoveel als mogelijk aanvragen in te dienen binnen de normale kantooruren. Hou rekening met onderstaande tijdslijnen voor aanvragen in het kader van uitbraakbeheersing. In het geval van een dringende aanvraag zal de levering zo snel mogelijk na de aanvraag volgen.

Van maandag tot en met vrijdag:

• bestellen vóór 16 uur: leveren volgende dag vanaf 9 uur
• bestellen ná 16 uur: leveren volgende dag vanaf 12 uur

Zaterdag en zondag:

• bestellen op zaterdag of zondag: leveren op maandag vanaf 12 uur

Leveringen gebeuren door de firma Medista.
De testen worden opgehaald door de firma BBC of Cerba Research afhankelijk van uw postcode.

Terugbetaling

Testen via het federale platform zijn volledig terugbetaald. Zowel het testmateriaal als de analyse worden rechtstreeks vergoed vanuit de overheid. U vraagt hiervoor via het e-loket het testmateriaal en de analyse aan. Er zal geen factuur volgen.

Testen via een zelfgekozen klinisch labo zijn terugbetaald volgens de geldende indicaties van Sciensano. De terugbetaling van deze testen gebeurt volgens de richtlijnen van het RIZIV waarbij er een facturatie plaatsvindt. Elke test die aan de voorwaarden voldoet om gefactureerd te worden aan het RIZIV is volledig vergoed. Er is geen remgeld t.a.v. de patiënt. Testen die niet gefactureerd mogen worden aan het RIZIV zijn ten eigen laste. Het gaat hier bijvoorbeeld om preventieve testings van medewerkers, een test die vereist wordt door een buitenlandse overheid bij een internationale reis, testen van laag-risico contacten, enzovoort. Indien u samenwerkt met een zelfgekozen labo kan u geen testmateriaal bestellen via het e-loket maar zal het labo u zelf van testkits moeten voorzien.

Meer informatie over de terugbetalingsvoorwaarden voor opsporingstesten naar het coronavirus tijdens de COVID-19-pandemie.

Op de website van het RIZIV vindt u ook meer informatie over de vergoeding afname stalen bij systematische PCR-testen in residentiële voorzieningen door huisartsen.

Handleidingen om testen voor te schrijven, analyses aan te vragen en resultaten te raadplegen

Het gebruik van de webtoepassing CTPC is verplicht voor elke testing via het federale platform. U vindt hier deze Corona Test Prescription and Consultation webtoepassing. Gebruik bij voorkeur een recente browser (Chrome of Firefox).

Via deze webtoepassing kan de arts (bv. de arbeidsarts of de CRA-arts), na authenticatie van zijn identiteit en autorisatie, voorschriften aanmaken voor een bepaalde zorgvoorziening. De arts kan ook een elektronisch mandaat geven aan een ander persoon om onder zijn verantwoordelijkheid de ingave van de gegevens te doen. Via de webtoepassing kan de arts van de voorziening ook de testresultaten van de voorbije 14 dagen raadplegen van alle geteste personen die behoren tot de zorgvoorziening.

Ondersteuning van VIVEL voor de webtoepassing CTPC

• Hoe u deze webtoepassing gebruikt, leest u in deze uitgebreide handleiding. 
• VIVEL heeft de belangrijkste info ook samengevat in een faq en beknopte handleiding. 

De VIVEL-academie biedt ook webinars aan over deze webtoepassing. Op het YouTube-kanaal van de VIVEL-academie vindt u ook korte instructiefilmpjes terug. 

Draaiboek: testen logistiek en medisch organiseren in een zorgvoorziening

In onderstaand draaiboek lijsten we op waar u rekening mee moet houden om grootschalige testing van uw bewoners/zorggebruikers en/of medewerkers te organiseren. We bespreken zowel het logistieke als het medische luik.

• de testen bij bewoners/zorggebruikers gebeuren onder verantwoordelijkheid van de CRA of de verantwoordelijke arts.
• de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, bij wie de voorziening is aangesloten, test de medewerkers van de voorziening.

De bijlage bevat een instructie om de barcodescanner op voorhand in te stellen.

Let op: in deze draaiboeken wordt nog verwezen naar de oude toepassing GLIMS/Cyberlab. Deze toepassing is vervangen door de CTPC-tool.

• pdf bestandDraaiboek testen in de voorziening (versie 1.2 - 01052019) (330 kB)
• pdf bestandBijlage - Instructies om barcodescanner in te stellen (01052019) (184 kB)

Medische instructie - hoe een staal afnemen?

U vindt hier extra informatie over de testkits:

• pdf bestandGebruiksaanwijzingen testkits (230 kB)
• pdf bestandBijsluiter testkits - hoe het staal afnemen (211 kB)

De doelstelling van het federale platform is om binnen 24 uur na aankomst van de stalen de resultaten beschikbaar te stellen via de CTPC-tool.
Nadat u de resultaten hebt gekregen, volgt u onze richtlijnen voor zorgprofessionals voor uw specifieke sector.  

Inzet van beschermingsmateriaal en hygiëne

Blijf ook na het testen continu de nadruk leggen op het correcte gebruik van beschermingsmateriaal bij uw medewerkers en de doorgedreven hygiëne en handhygiëne. Dit blijft essentieel om besmettingen te vermijden. Op onze website vindt u affiches en instructiefilmpjes over de inzet van materialen en hygiëne.

Na vaccinatie mogen er enkel nog PCR-testen gebruikt worden in functie van de teststrategie. De evidentie neemt toe dat de vaccins ook een effect hebben op het transmissierisico. De bescherming die de vaccins bieden, is hoog, maar geen enkel vaccin garandeert 100% bescherming. Bovendien is deze beschermingsgraad mogelijks afhankelijk van de leeftijd en onderliggende aandoeningen van een persoon, het type vaccin en circulerende virusvarianten.

Vandaar dat er hoge waakzaamheid en alertheid nodig is bij positieve testresultaten en/of uitbraken na de vaccinatie.

Dit impliceert dat personen die volledig gevaccineerd zijn en mogelijke symptomen van COVID-19 vertonen, nog steeds moeten getest worden met een PCR-test, zoals niet-gevaccineerde personen.

Indien iemand na volledige vaccinatie toch een positieve PCR-test aflegt, is het mogelijk dat het labo het staal verder onderzoekt en hier een genoomanalyse (sequencing) op uitvoert.

Deze genoomanalyse geeft belangrijke informatie over de circulatie van (nieuwe) varianten van het virus.
Het labo voert de genoomanalyse van een staal uit indien voldaan is aan de indicaties van het RIZIV. Deze indicaties worden opgesomd in het RAG-advies van 15 maart 2021. Het is aangewezen dat er medisch overleg plaatsvindt met het labo zodat er een correcte interpretatie van de testresultaten kan geboden worden.

Onderstaande labo’s voeren deze genoomanalyse uit volgens de richtlijnen van het RIZIV:

¹ PC = Postcode 
² Agentschap Zorg en Gezondheid 
³ Vraag/klacht over testen in ouderenzorgvoorzieningen, psychiatrische verzorgingstehuizen, residentiële revalidatievoorzieningen en revalidatieziekenhuizen

Deel 2: Sneltesten

Antigen (Ag) sneltesten zijn geschikt om sterk besmettelijke personen met een hoge virale lading snel te detecteren. Voor deze sneltesten is er geen tussenkomst van een labo nodig.

Sneltesten kunnen worden ingezet voor alle Vlaamse woonzorgcentra, centra voor herstelverblijf, en andere residentiële voorzieningen (psychiatrische verzorgingstehuizen, residentiële revalidatievoorzieningen en revalidatieziekenhuizen, voorzieningen van het VAPH) voor drie specifieke doeleinden namelijk:

1. Het gericht testen van niet-gevaccineerde bewoners/zorggebruikers met symptomen (een PCR-test kan ook gebruikt worden).
2. Het preventief testen van bezoekers.
3. Het repetitief testen van niet-gevaccineerde medewerkers (inclusief stagiairs, vrijwilligers, interims,…).

Aan het gebruik van sneltesten zijn volgende algemene voorwaarden verbonden:

• De sneltest wordt afgenomen door het daarvoor opgeleide personeel met het nodige beschermingsmateriaal.
• De inzet van sneltesten gebeurt onder de verantwoordelijkheid van en in overleg met de lokale medische verantwoordelijken, CRA en/of arbeidsarts.
• De voorziening kan de sneltest aanbevelen maar niet verplichten.

Meer gedetailleerde richtlijnen voor ouderenzorgvoorzieningen kunnen hier geraadpleegd worden.

Het wordt aanbevolen om sneltesten enkel in te zetten bij niet-gevaccineerde personen. Aangezien de brede volwassen bevolking al een eerste dosis van het coronavaccin ontvangen heeft, kunnen residentiële zorgvoorzieningen vanaf 1 juli 2021 geen Antigen sneltesten meer bestellen.

Sneltesten voor niet-gevaccineerde bewoners/zorggebruikers met symptomen

Sneltesten voor het gericht testen van niet-gevaccineerde bewoners/zorggebruikers met symptomen kunnen ingezet worden onder de volgende voorwaarden:

• Sneltesten presteren het beste bij een recent begin van de symptomen. Het is daarom aan te raden om alleen deze testen te gebruiken bij bewoners/zorggebruikers met een maximale symptoomduur van vijf dagen.
• De eerste dagen na toediening van de eerste dosis van het vaccin kan een symptomatische persoon worden getest met een sneltest of een PCR-test om het onderscheid te kunnen maken tussen nevenwerkingen en infectie. Nadien wordt aanbevolen om geen sneltest meer af te nemen bij de gevaccineerde persoon en enkel een klassieke PCR-test te gebruiken om een mogelijke infectie te detecteren. Het is op dit moment onduidelijk wat het effect van het vaccin is op de virale lading bij een mogelijke nieuwe besmetting. Er wordt verwacht dat in geval van een nieuwe besmetting bij een persoon die al gevaccineerd werd, de virale lading lager ligt dan bij een niet gevaccineerde persoon. Hierdoor zijn sneltesten mogelijk niet voldoende gevoelig.
• Bij een positief resultaat worden meteen de gepaste quarantainemaatregelen genomen.
• Bij een negatief resultaat dient zo snel mogelijk een bijkomende PCR-test afgenomen te worden om dit resultaat te bevestigen. In afwachting van dit resultaat worden de gepaste quarantainemaatregelen genomen.

Sneltesten voor niet-gevaccineerde medewerkers

Het aanbod sneltesten voor het repetitief testen van niet-gevaccineerde medewerkers is enkel geldig voor medewerkers die niet kunnen telewerken en die fysiek werkzaam zijn in de voorziening.

De inzet is optioneel en afhankelijk van de epidemiologische situatie. Factoren die een beslissing mee kunnen beïnvloeden zijn:

• een verhoogde (lokale) prevalentie;
• de circulatie van meer besmettelijke varianten;
• ter bescherming van bewoners en medewerkers die (nog) niet werden gevaccineerd of voldoende immuniteit hebben opgebouwd.

Sneltesten voor deze doelgroep kunnen gebruikt worden onder volgende voorwaarden:

• De screening gebeurt vrijwillig, dus de medewerker beslist zelf of hij/zij deelneemt aan de screening. Als de medewerker instemt is het wel belangrijk dat hij/zij twee keer per week getest wordt, anders is de screening niet zinvol.
• Bij een positief resultaat dient de medewerker zo snel mogelijk de werkvloer te verlaten en de richtlijnen inzake isolatie te volgen. De arts maakt een inschatting of de test al dan niet moet bevestigd worden door een PCR-test. Deze afweging maakt de arts op basis van de klinische en epidemiologische context.
• Bij een negatief resultaat kan de medewerker blijven verder werken mits alle geldende voorzorgsmaatregelen te respecteren. Een negatief resultaat sluit immers nooit volledig uit dat een persoon infectueus is.

Sneltesten voor bezoekers

Woonzorgcentra, PVT-voorzieningen en VAPH-voorzieningen die interesse hebben om bezoekers preventief te screenen, kunnen sneltesten bestellen voor het testen van bezoekers.

De inzet is optioneel en afhankelijk van de epidemiologische situatie. Factoren die een beslissing mee kunnen beïnvloeden zijn:

• een verhoogde (lokale) prevalentie;
• de circulatie van meer besmettelijke varianten; 
• ter bescherming van bewoners/zorggebruikers en medewerkers die (nog) niet werden gevaccineerd of voldoende immuniteit hebben opgebouwd. 

Sneltesten voor deze doelgroep kunnen gebruikt worden onder volgende voorwaarden:

• Een bezoeker kan nooit de toegang tot de zorgvoorziening worden ontzegd of diens bezoekmogelijkheid worden beperkt omwille van een weigering van een Ag sneltest.

• Enkel bezoekers ouder dan 12 jaar worden getest voor een bezoekmoment.

• Bij een positief resultaat wordt de bezoeker de toegang tot de zorgvoorziening ontzegd. De bezoeker gaat onmiddellijk naar huis, volgt de richtlijnen inzake isolatie en contacteert zijn/haar behandelende huisarts voor verdere opvolging.

• Een negatief resultaat is enkel geldig op de dag van staalname zelf. Een negatief resultaat sluit nooit volledig uit dat een persoon infectueus is. Het bezoek kan plaatsvinden maar alle geldende voorzorgsmaatregelen moeten nog steeds in acht genomen worden voor elke bezoeker.

Sneltesten registreren

Elke sneltest moet geregistreerd worden in de CTPC-registratietool onder meer om de contactopsporing mogelijk te maken.

Los van de registratie in de CTPC-tool dient elke voorziening het verbruik en het resultaat van elke sneltest nog eens apart bij te houden in een eigen document. Voor de woonzorgcentra gebeurt dit via de dagelijkse rapportage in het e-loket. Hiertoe zijn extra vragen voorzien bij de vragen over testing.

Meer info

Een gedetailleerd stappenplan om de sneltesten correct af te nemen, kan u raadplegen per type sneltest in de onderstaande handleidingen.

• pdf bestandHandleiding afname COVID-19 antigen sneltesten BIOSYNEX (20 november 2020) (205 kB) 
• pdf bestandHandleiding voor afname COVID-19 antigen sneltesten ABBOTT (12 februari 2021) (183 kB)

Klik hier voor een overzicht van de veel gestelde vragen over COVID-19.